De Architect als Activist
Written on 29-04-2019 as a conversation starter for the BSc Architecture and Built Environent Honours Programme TU Delft.
Image: Paper Emergency Shelter for UNHCR. Image © Shigeru Ban Architects
1. Inleiding
In dit essay wordt de positie van de architect in de maatschappij ter discussie gesteld. De vraag die hierbij beantwoord wordt: Is de toekomstige positie van de architect een positie als activist? Ten eerste, in dit essay wordt eerst onderzocht wat een activist is. Daarnaast wordt onderzocht welke problemen architecten zouden moeten oplossen. Ten tweede wordt onderzocht welke architecten al als activist werken. Hier wordt een beknopt overzicht gemaakt van het werk van activistische architecten. Daarbij wordt ook onderzocht welke rol de architect speelt in het bouwproces. Ten derde schrijf ik mijn eigen visie op de positie van de architect als activist.
2. Activisme en maatschappelijke problemen
Om een definitie te geven aan activisme in de architectuur wordt gebruik gemaakt van het werk van Paul Davidoff (Theodore, 2009). De Amerikaanse planoloog schreef een essay over de pleidooi en sociale wetenschappen in stedelijke planning. In dit essay stapt Davidoff af van het idee dat stedelijke planning een rationeel gegeven is dat alleen vanuit een professioneel en wetenschappelijk perspectief benaderd zou kunnen worden. De tegenstanders van rationele stedelijke planning in essentie als een activiteit met een politiek streven. Bij stedelijke planning, bij elk plan en elke ontwikkeling, zijn altijd winnaars en verliezers. De ontwerpers moeten telkens een kant kiezen bij het maken van een ontwerp. De definitie van activisme wordt gevat in de keuze die de ontwerper maakt bij het maken een ontwerp. Kiezen voor de kant van de minder bedeelde in de samenleving in plaats van ‘automatisch’ de machtige groepen in de samenleving bevoordelen is activisme (Theodore, 2009).
Een van de grootste uitdagingen van deze eeuw is de ongelijkheid in de stad. De groei van steden wordt door gemeenten nog minimaal gesteund en weinig gefaciliteerd door architecten. Sloppenwijk bewoners bouwen meer huizen dan alle overheden en ontwikkelaars bij elkaar. UN Habitat schat in dat in 2030 twee miljard mensen wonen in “informele”, zelfgebouwde gemeenschappen. Vaak zonder de benodigde infrastructuur – transport, water en degelijk sanitaire voorzieningen (McGuirk, 2014). Er zijn nog veel meer maatschappelijk problemen waar architecten zich mee bezig kunnen houden. Bijvoorbeeld een dalende biodiversiteit, klimaatverandering en -adaptatie en vergrijzing.
Kunnen architecten deze problemen totaal doen verdwijnen? En kunnen zij dit alleen oplossen? Zeker niet, het zal van vele verschillende rollen aandacht vragen om deze problemen daadwerkelijk aan te pakken. Echter zijn er architecten die een poging doen maatschappelijk problemen op de kaart te zetten en laten zien hoe architecten oplossingen kunnen ontwerpen voor deze problemen.
3. Activisme in de Architectuur
Het eerste voorbeeld dat ik wil aanhalen staat in Haïti. Mass Design Group heeft hier een Cholera Behandel Centrum ontworpen. Bij dit ontwerp hebben zij zichzelf de vraag gesteld: “Can a building help resist an epidemic?”. Het is een “State of the Art” permanent behandelcentrum. Teven wordt afvalwater verwerkt in het gebouw om verdere cholera besmetting te voorkomen. Het gebouw is door lokale Haïtiaanse bouwvakkers gebouwd en de meubels door lokale ambachtsmannen gemaakt. Het is essentieel om te noemen dat Mass Design Group een non-profitorganisatie is. De reden hierachter is dat Mass Design Group geloofd dat Architectuur een recht en een publiek goed is (Mass Design Group, 2019). De medewerkers van MASS Design Group verdienen geld bij deze non-profitorganisatie. Zij zien deze vorm van activisme als hun werk, iets dat door andere activisten als controversieel gezien kan worden. De medewerkers verdienen een salaris met het werk dat zij doen in de naam van MASS Design Group.
Het tweede voorbeeld dat ik graag aanhaal is de architect Hassan Fathy. Fathy was een Egyptische architect, hij leefde van 1900 tot 1989. Fathy stond bekend als “Architect of the Poor” door zijn ervaring en visie in te zetten voor het recht op degelijke huisvesting voor iedereen. Hij is het meest bekend om zijn methode, waarbij sociale huisvesting gebouwd werd door eigenaar-bewoners onder de begeleiding van de architect en onder toezicht van ambachtslieden. Met, indien mogelijk gratis, gebruik van lokale materialen zoals aarde, steen of riet. De opdrachtgevers van Fathy hadden vaak een minimaal budget, echter wist Fathy verschillende technieken te herintroduceren om het leefklimaat te verbeteren (Simone Swan, 1990). Het werk van Hassan Fathy zal als essentieel voorbeeld dienen zodra de problemen, onder andere al beschreven door UN Habitat, een realiteit worden.
Shigeru Ban Architects is het derde voorbeeld van activistische architectuur. Ban gebruikt zijn kennis over herbruikbare materialen, voornamelijk papier en karton, om goedkope schuilplaatsen te bouwen voor slachtoffers van verschillende rampen over de hele wereld (ArchDaily, 2014). Ban is oprichter van de non-profit The Voluntary Architects’ Network. Tijdens het bouwen van een ruimte-verdeling-systeem in een slachtofferopvang in een sportzaal na de tsunami in Japan zei Ban: “It is our mission as professional architects to make living environments better” … “We are just doing our job” (Kanno, 2018). Shigeru Ban vindt dat het de professionele missie is van een architect om slachtoffers van rampen te helpen hun leefomgeving te verbeteren. Het is de baan van een architect. Ban stelt zich hierdoor op een unieke wijze op. Hij verdeelt zijn activiteiten in twee onderdelen, werk voor geld en activisme.
4. Opinie
De definitie van architectuur wordt door Davidoff gezien als het kiezen van een kant. De kant die gekozen dient te worden door de activist is die van een minder bedeelde. Een van de grootste uitdagingen die architecten kunnen verhelpen met hun werk is de ongelijkheid in de stad, daarnaast zijn ook grote problemen zoals klimaatverandering van grote impact op het wonen. Architecten kunnen deze problemen niet alleen oplossen, zij kunnen deze problemen wel aankaarten en aantonen hoe deze problemen opgelost kunnen worden.
In de architectuur zijn al voorbeelden van activisme. In dit paper worden drie verschillende bureaus besproken die op hun eigen wijze activisme in de architectuur uitvoeren. Zij kunnen functioneren als non-profit, een concept ontwikkelen om over de gehele wereld toe te passen of zich inzetten bij voor hulpverlening bij natuurrampen.
De maatschappelijke problemen die in de komende jaren zich zullen ontwikkelen zijn niet te overkomen zonder activisme. De definitie van activisme in architectuur toont aan welke keuze architecten moeten maken bij het ontwerpen aan deze maatschappelijke problemen. De voorbeelden in dit paper laten zien dat een architect zich kan vestigen als activist en dat dit tot succes lijdt.
Architectuur is geen luxeproduct maar een recht, het is de baan van een architect om het leven van mensen te verbeteren. Dit kunnen architecten het beste doen in de rol van activist. Een quote van een Mass Design Group uit een video over een nieuwe geboortekliniek in Malawi. In Malawie sterft 1 van elke 36 moeders bij de geboorte: “The earth blocks that we used are made from the soil of this site. This reduces the carbon footprint of this building, but first and foremost provides in safe and dignified spaces for these expecting mothers” (Benimana, C. 2017).
5. Referenties
• ArchDaily. (2014, 24 maart). The Humanitarian Works of Shigeru Ban. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van https://www.archdaily.com/489255/the-humanitarian-works-of-shigeru-ban
• Benimana, C. (2017). Stories | MASS Design Group. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van https://massdesigngroup.org/videos
• Kanno, M. (2018, 16 juli). Architect Ban builds ‘private’ homes for flooding victims：The Asahi Shimbun. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van http://www.asahi.com/ajw/articles/AJ201807160024.html
• Mass Design Group. (2019). Mission. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van https://massdesigngroup.org/about
• McGuirk, J. (2014). Architect Activist. Geraadpleegd op 30 maart 2019, van http://justinmcguirk.com/activist-architects
• Swan, S. (1990). HASSAN FATHY (1900-1989). Geraadpleegd op 30 maart 2019, van http://www.adobealliance.org/hassan-fathy/
• Theodore, G. (2009, december). Advocacy? Three Modes of Operation for the Activist Architect. field, 2009(3), 59–65. Geraadpleegd van http://field-journal.org/uploads/file/2009%20Volume%203/field_03_6_Advocacy.pdf
